๑.มนุษย์เรามีนิสัย เบื่อง่าย ไม่ชอบสิ่งที่มีอยู่อย่างซ้ำ ๆ ซาก ๆ เพราะ หายความสดชื่น ไม่เกิดรส เกิดความเร้าใจ เหมือนเมื่อได้ประสบครั้งแรก ๆ
โปรดเข้าใจไว้ด้วยว่า ในที่นี้ข้าพเจ้า กล่าวเรื่องของ ศิลปและวรรณคดี
เท่านั้น ไม่ใช่ขยายวงลามปามไปถึงเรื่องอื่น
จริงอยู่ ความแปลกกว่าธรรมดาสามัญ เป็นประการแรกที่ควรหยิบยกขึ้นพิจารณาในการวิพากษ์วิจารณ์ แต่ผลอันเป็นสิ่งสุดท้ายและสำคัญที่สุดในแง่ของ ศิลป ไม่ใช่อยู่ที่แปลกอย่างเดียว ยังต้องมีความงาม ความไพเราะประกอบด้วย แปลกเป็นแต่ปัจจัย เพื่อให้บรรลุผลอันเป็นจุดหมาย คือความงาม ความไพเราะเท่านั้น

อีกอย่างหนึ่ง แปลกในที่นี้ ไม่จำเป็นจะต้องเป็น สิ่งใหม่เสมอไป ถึงสิ่งเก่าเรื่องเก่า ถ้านำมาปรับปรุงได้งามหรือไพเราะ ยิ่งขึ้นกว่า ธรรมดาสามัญ ก็ถือว่า เป็นแปลก เป็นใหม่ ได้เหมือนกัน
ในข้อที่ ๒ เรื่องเป็นความคิด สูง - ต่ำ เพียงไหน จะขอกล่าวแต่ย่อว่า เมื่อท่านอ่านเรื่อง นิราศ แล้วอ่านเรื่อง ลิลิตเตลงพ่ายเปรียบเทียบกันดู ก็พอจะรู้ได้ว่า ไหนสูง หรือ ต่ำกว่ากัน
ในข้อ ๓ เรื่องเป็นความคิดส่งเสริม คุณงามความดีแก่สังคมแค่ไหน นี่เกี่ยวกับเรื่องอารมณ์สะเทือนใจ อันเป็นหลักการวิพากษ์วิจารณ์ ประการที่ ๒ รองจากเรื่องจินตนาการ อันเป็น ประการแรก
สิ่งที่เป็น ศิลปกรรม แม้งามวิจิตร หรือไพเราะอย่างน่าพิศวงสักเพียงใดก็ตามที สร้างขึ้นด้วยฝีมือความสามารถ หรือด้วย ความคิดวิเศษสักเท่าไร ถ้ามุ่งประโยชน์ไปแต่ในทางรูปธรรมถ่ายเดียว จะจัดว่าเป็นศิลปกรรมที่แท้ที่สูง หาได้ไม่
จะเป็นก็แต่อุตสาหกรรม หรือ พาณิชศิลป์ เท่านั้น
ถ้า ศิลปกรรมใด สร้างขั้นเพื่อประโยชน์ทางจิตใจ อันเป็น นามธรรม มุ่งหมายจะส่งเสริมจิตใจคน ให้สูงขึ้นสู่สภาพสูง คือ ความดีงาม พ้นสภาพแห่งความเป็นอยู่ทางรูปธรรม อันเป็นชีวิตประจำวันอย่างซ้ำซาก มีการกิน การนอน การเสพย์เมถุน เป็นต้น ศิลปกรรม นั้นก็เป็น ศิลปสูง ซึ่งภาษาอังกฤษ เรียกว่า High Arts ศิลปสูงตามที่กล่าวนี้ ก็เท่ากับเป็นธรรมอยู่ในตัว