**ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒**

คนกุลา

ภุชงคประยาต  แปลว่า  งูเลื้อย  หมายความว่า ฉันท์นี้มีความ
หมายว่ามีลีลางดงามดุจการเลื้อยของพญานาคใช้บรรยายความ ใน
เรื่องที่ต้องให้เห็นความรวดเร็ว  กระฉับกระเฉง  หรือรำพันภาพที่
สนุกสนานรื่นเริง
         คณะและพยางค์ 
        ฉันท์บทหนึ่งมี ๒ บาท บาทละ ๒ วรรค วรรคต้นและวรรคท้าย 
มีวรรคละ ๖ คำเท่ากัน รวม ๒ วรรคเป็น ๑๒ คำ จึงเขียน ๑๒ ไว้ท้าย
ชื่อฉันท์
         สัมผัส สัมผัสบังคับดูได้จากแผนตามผังสัมผัส และจากตัวอย่าง
ดังรายละเอียด ต่อไปนี้
         สัมผัสภายในบท 
คู่ที่ ๑. คำสุดท้าย ของวรรคที่ หนึ่ง สัมผัสกับคำที่ สาม ของ
             วรรคที่ สอง แทน ด้วย (ค)-(ค)
คู่ที่ ๒. คำสุดท้าย ของวรรคที่ สอง สัมผัสกับคำที่ สุดท้าย ของวรรคที่   
            สาม แทนด้วย ((ค))-((ค))
สัมผัสระหว่างบท
มีการบังคับ ระหว่าง คำสุดท้ายของบท (วรรคที่ ๔) จะไปสัมผัส
กับ คำสุดท้าย ของวรรคที่ สอง ของฉันท์ ในบทถัดไป แทนด้วย  
(((ค)))-(((ค)))
         คำครุ คำลหุ บังคับครุ ลหุ ตามที่เขียนไว้ในแผนผังและตาม
ตัวอย่าง
    ล ค ค ล ค (ค)         ล ค(ค)ล ค ((ค))
 ล ค ค ล ค ((ค))         ล ค ค ล ค (((ค)))
    ล ค ค ล ค ค            ล ค ค ล ค (((ค)))
คำครุ แทนด้วย ค
คำลหุ แทนด้วย ล
     ตัวอย่างฉันทลักษณ์ของภุชงคประยาตฉันท์  ๑๒
     สะอาดเอี่ยมประเปี่ยมน้ำ        สลอนส่ำสโรชมี
พบูบานผสานสี                           สล้างกลีบกุสุมสรรพ์
     สำแดงดวงดำรูเด่น                ประดับเบจพิธพรรณ
พิโดรฉมระงมคัน -                    ธรสรื่นบำเรอฆาน
     ภมรมั่วประทุมมาศ                มิรู้ขาดสถานธาร
ชะลอเอาละลองมาล -                  ยเมื้อมุ่งอำรุ่งรวง
     สลาบโรยก็หล่นลอย              กระแสสร้อยสลายพวง
สะพราดพันธุปลาปวง                 ประเนืองน่านเฉนียนนอง
      ฉวัดว่ายเฉวียนวน               กระโดดพ่นละอองฟอง
ระเมียรมัจฉะคลอครอง             บ  คลาดคู่คระไลลอย
       ชะโดดุกกระดี่โดด              สลาดโลดยะหยอยหยอย
กระเพื่อมน้ำพะพร่ำพรอย           กระฉอกฉานกระฉ่อนชล
       กระสร้อยซ่าสวายซิว            ระรี่ริ่วละวาดวน
ประมวลมัจฉะแปมปน                ประหลาดเหลือจะรำพัน
                   (อิลราชคำฉันท์)
       ทิชงค์ชาติฉลาดยล              คะเนกลคะนึงการ 
กษัตริย์ลิจฉวีวาร                        ระวังเหือดระแวงหาย
เหมาะแก่การจะเสกสรร              ปวัตน์วัญจโนบาย
มล้างเหตุพิเฉทสาย                    สมัครสนธิ์สโมสร 
ณวันหนึ่งลุถึงกา                         ลศึกษาพิชากร 
กุมารลิจฉวีวร                             เสด็จพร้อมประชุมกัน
                   (สามัคคีเภทคำฉันท์ )
       การอ่านภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒ 
       การอ่านภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒  ทำนองเสนาะนั้น อ่าน แบ่งออก
ตามเสียงครุ ลหุ เป็น จังหวะ ในหนึ่งวรรค แบ่งการอ่านออกเป็น จังหวะ  
๓/๓ ดังตัวอย่างด้านบน จะอ่านเป็นจังหวะ ดังนี้
ทิชงค์ชาติ/ฉลาดยล                  คะเนกล/คะนึงการ 
กษัตริย์ลิจ/ฉวีวาร                     ระวังเหือด/ระแวงหาย
เหมาะแก่การ/จะเสกสรร            ปวัตน์วัญ/จโนบาย
มล้างเหตุ/พิเฉทสาย                  สมัครสนธิ์/สโมสร 
ณวันหนึ่ง/ลุถึงกา                       ลศึกษา/พิชากร 
กุมารลิจ/ฉวีวร                          เสด็จพร้อม/ประชุมกัน
............
แหล่งอ้างอิง 
http://guru.sanook.com/enc_photo.php?pic
http://www.kruwallapa.com/unit4/unit40104.html
www.prakan.ac.th/Link-Data/e-learning-51/orapin-3.ppt
http://www.st.ac.th/bhatips/chan_poem.html
...........
คนกุลา (เรียบเรียง)
ในเหมันต์